BORNOVA-KEMALPAŞA

[aysien]

BORNOVA-KEMALPAŞA
(Tüba-Tüksek Projesi)



2003 yılında Prof. Dr. Altan Çilingiroğlu başkanlığında başlayıp, Edebiyat Fakültesi’ndeki Arkeoloji, Türk Dili, Tarih, Coğrafya, Sanat Tarihi gibi bir çok bölümünün katılımı ile yürütülen proje Bornova ve Kemalpaşa’nın kültür envanterini ortaya koymağa çalışmaktadır. İki İlçenin arkeolojik ve sözlü tarih araştırması yapılmıştır. Sanat Tarihi ile ilgili çalışmalar devam etmektedir.

Çalışma tamamlanınca kitap halinde yayınlanacaktır.



Arkeoloji Grubu Projesi

Araştırma Ekibi
Yar.Doç.Dr. Zafer Derin Arkeoloji Grubu Proje Yürütücüsü

Arş. Gör. Atilla Batmaz, Proje Yürütücü Yardımcısı

Ekip içinde ayrıca 4 öğrenci çalışmıştır. Bunlardan üçü arazi üzerinde ele geçen keramiklerin çizimlerini yapmışlardır. Bir öğrenci de verileri bilgisayara aktarma işini üslenmiştir.

Amaç ve Kapsam

Türkiye Bilimler Akademisi’nin, Türkiye sınırları içindeki kültür varlıklarını, uygarlık tarihine ve topluma kazandırmaya yönelik olarak başlattığı bu çalışma , Türkiye’nin Kültür Envanteri’nin çıkartılmasında bir aşamayı oluşturmaktadır. Bu amaçla 2003 yılında Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi bünyesinde Arkeoloji, Sanat Tarihi ve Tarih bölümlerinden araştırma ekipleri oluşturulmuştur.

İzmir İli sınırları düşünüldüğünde geniş bir alanı kapsadığı için çalışmamıza Bornova ve Kemalpaşa ilçelerinden başlamaya karar verdik. Bu amaçla çalışma programımızı iki 2003-2004 yılları arasında iki yılı kapsayacak şekilde Bornova ve Kemalpaşa ilçelerinden başladık.

Projeyi sürdürmek için gerekli olacak parasal kaynak Ege Üniversitesi Araştırma Fon’u 2003 EDB 01 no’lu projesinden sağlanmıştır. Bu projeden alt yapı için gerekli olan bilgisayarlar, fotoğraf makinası ,ses kayıt cihazları gibi aletler , haritalar ve çeşitli malzemeler alınmıştır.

Proje ile ilgili olarak fiziki şartları da hazırladık. Edebiyat Fakültesi bünyesi içinde eski kütüphane ya da şimdi toplantı/sergi salonu olarak geçen binanın üst katındaki ofis odalarından ikisi bu amaca yönelik olarak projeye tahsis edilmiştir. Buradaki iki odadan biri bilgisayar veri yükleme odası, diğeri arşiv ve depo odası olarak düzenlendi. Böylece bu tür bir çalışma için ekip, alt yapı ve kısmen de olsa parasal olanaklar elde edilmiş oldu. Bir yandan toplanan malzeme depolanacak, kullanılabilir bir bilgi arşivine dönüştürülecek, diğer yandan da toplanan her türlü malzeme standart bir hale getirilerek Türkiye çapında sürdürülen projelere uygun olarak elektronik ortama aktarılacaktır.

Kültür envanteri projesi ile ilgili olarak Arkeoloji, Sanat tarihi ve Tarih bölümlerindeki ekipler kendi alanlarındaki çalışmalara başlamayı planlamışlar ve alt ekiplerini oluşturmuşlardır. Arkeolojik Envanter çalışması Prehistorik- Historik ve Klasik-Roma kültürleri dikkate alınarak iki ayrı ekip olarak sürdürülmesi için Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Protohistorya ve Klasik Arkeoloji Ana Bilim Dalları’nın ayrı ayrı katılımı sağlanmıştır. Bu gruplardan ilki daha çok höyükler ve Tunç Çağ mezarlıkları üzerinde çalışmayı , ikinci grubu oluşturan Klasik arkeologlar Klasik-Roma dönemi kale , yerleşim merkezleri ve mezarlıkları üzerinde çalışmayı planlamıştır. Amaç anabilim dallarına uygun konularda daha yetkin olabilmekti.

Protohistorya bilim dalı içinden oluşturulan ekip özellikle bölgede gerçekleştirilen Ulucak Höyük kazısından elde ettiği deneyimle önceki yıllarda dönem olarak tanımlanamayan ya da yanlış tanımlanan keramik gruplarını kesin olarak ayırt edebilecekti.

Arkeolojik Envanter alan çalışmaları ile ön hazırlıkları bu şekilde tamamladık, mayıs-temmuz 2003 aylarında sürdüreceğimiz çalışma programımıza son şeklini verdik. Ancak çalışmalara başlayabilmek için yüzey araştırması izni Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nden gelmedi. Bunun üzerine sakıncalı olmaması için Prehistorik yerleşimler ve Tunç Çağ mezarlıkları ile ilgili olarak son derece kısıtlı ve dar kapsamlı bir çalışma yapmak zorunda kaldık.

Araştırma Bölgesini Özellikleri
KEMALPAŞA

Kemalpaşa ilçesi aynı isme sahip ova üzerinde yer almaktadır. Kemalpaşa Ovası , Batı Anadolu’nun doğu-batı doğrultulu yapısal çukurlarından biri üzerinde şekillenmiştir. Kemalpaşa Ovası’nın kuzeyinde Manisa Dağı, güneyinde ise Kemalpaşa dağı yükselir. Ova tabanı batıda Ulucak beldesi çevresinde 220m. kadar yükselmektedir. Manisa ve Kemalpaşa dağları Mesozoik (İkinci Jeolojik Çağ) Çağa ait eski yapılardır. Manisa Dağı’nda karbonatlı kayaçlar Kemalpaşa Dağı’nda altta kumtaşı ve şist gibi kırıntılı , üstte yine karbonatlı kayaçlar hakimdir. Bu yüksek kütleler arasındaki çöküntü oluğunda şekillenen Kemalpaşa Ovası’nın tabanı, dağlardan aşınıp akarsularla taşınan genç sedimanlarla dolmuştur. Ova üzerindeki erken yerleşimler bu genç sedimanlardan etkilenmiştir. Bu nedenle Tunç Çağ ve Bizans yerleşimlerinin Manisa ve Kemalpaşa dağları yükseltilerine doğru yapıldığı anlaşılmaktadır.

BORNOVA

Belkahve eşiği ile Kemapaşa Ovası’ndan ayrılarak körfeze doğru üçgen şeklinde uzanan Bornova Ovası üzerine kurulmuştur. Bornova Ovası da kuzey, güney ve doğusundaki dağlardan gelen akarsuların taşıdığı genç sedimanlarla dolmuştur. Ovadaki Yerleşim alanları da bu doğal olaydan etkilenmiş ve höyük türündeki yükseltilere ait çok az kalıntı günümüze ulaşabilmiştir.

Araştırma Sonuçları
Arazi çalışmalarımız haziran ve temmuz ayları içinde toplam 25 gün sürmüş, veri değerlendirme ve kayıt işlemleri ise halen bitirilememiştir.

2003 yılı araştırmalarımızı iki ayrı alanda sürdürdük. Kemalpaşa’da üçü mezarlık altı merkezi, Bornova’da ise üç prehistorik yerleşim üzerinde çalışma olanağı bulduk . Bunlar;

Kemalpaşa: Ulucak Höyük, Yenmiş Höyük, Nemrut Höyük, Ulucak Mezarlığı, Kemalpaşa Mezarlığı, Çiçekli Mezarlığı.




Bornova: Tepebağ (Pınarbaşı) Höyüğü , Anadolu Lisesi (Bornova) Höyüğü , Yeşilova Höyüğü.

Her iki alanda da oldukça ender olmasına karşın çanak çömlekli Neolitik Çağ’a ait 5 merkez tespit edilmiştir. Ele geçen az sayıdaki çanak çömlek parçası ortak karaktere sahip başka yerleşim merkezlerinin varlığını ortaya koymuştur. Neollitik Çağ’ın son dönemlerinin genellikle Erken Kalkolitik dönemde sürdüğü bilinmesine karşın bu durumun İzmir ve civarında farklı olduğunu ortaya koymuştur. İzmir ve civarında en iyi bilinen kültür dönemi Tunç Çağlardır. Yerleşim merkezlerinde ;

Neolitik

Kalkolitik

Erken Tunç Çağ

Orta ve Geç Tunç Çağ

Demir Çağ ve Geç Roma kültürleri tespit edilmiştir.



Yerleşim alanlarının çoğunlukla kent mimari dokusu içinde yer alması nedeniyle arkeolojik merkezler hızlı bir şekilde ortadan kalkmaya başlamıştır. Buna rağmen İzmir ili sınırları içinde önemli sayıda erken dönem yerleşimini varlığı İzmir Bölgesi yerleşimlerinin tarihinin Neolitik döneme kadar gidebileceğini ortaya koymuştur. Belkahve geçidi ile birbirinden ayrılan Bornova ve Kemalpaşa ovaları bir anlamda erken yerleşimler için uygun koşulları sağlamış, ilk üretimciliğe geçişten sonra bu alanlar yerleşimciler için tercih nedeni olmuştur.



Tahribat
Bölgenin birçok yerinde kültür varlıklarının çok hızlı bir yok olma süreci içine girdiği anlaşılmıştır.

Tahribatın bir kısmı yoğun tarım ve bağcılık nedeniyle gerçekleşmiştir. Ulucak’ta ve Tepebağ’da mekanize tarım, höyüklerin tepe yükseltisinin en az 1-2m. aşınmasına neden olmuş, üst katlara ait temel kalıntıları ortadan kalkmıştır. Bağcılık nedeniyle Nemrut höyükte olduğu gibi höyüğün yükseltisi araçla düzlenerek kalıntılar ortadan kaldırılmıştır. Tahribat Yeşilova’da olduğu gibi kimi zaman da doğa eliyle gerçekleşmiştir. Dere taşkınları ve aluvyonlar yerleşimlerin üzerini kalın bir yorgan gibi örtmüş, yerleşimlerin keşfi tesadüflere kalmıştır.

En önemli tahribat yine insan eliyle yapılmış. Yenmiş Höyüğü üzerine kurulan fabrika ve işletmelerle tamamen tahrip olmuş, Anadolu Lisesi höyüğü üzerindeki yoğun ağaçlandırma nedeniyle doğa tarafından ve insan eliyle tahrip edilmiştir.




Höyüğün üst kısmı yapılan bina ve beton teraslarla ağır bir tahribe uğramıştır. Ulucak Höyük de çevresine yapılan fabrikalar arasında adeta boğulmuş, kazı çalışmaları sayesinde tümüyle yok olmaktan kurtulmuştur.

Höyükler üzerinde kaçak kazılara da sıkça rastlanmıştır. Nemrut höyükte yaklaşık 5m. derinliğindeki çukur höyüğün konisini ortadan kaldırmış, Ulucak Höyük’te kazı çalışmaları başlangıcına kadar birden fazla defineci çukuru ile tahribat yaratılmıştır.

İncelenen yerleşim merkezlerinin digital fotoğrafları çekilmiş, tahribatlar belgelenmiştir. Ayrıca yüzeyden elde edilen çanak çömlek parçalarının da çizimleri yapılmıştır.